To g*paideia αποτελεί κοινό τόπο για τη μελέτη του φύλου ως μια α-συνεχή και μη-τετελεσμένη παιδευτική διαδικασία αλλά και για τον παιδαγωγικό πειραματισμό ως μια δημιουργική διαδικασία επαφής με τη γνώση, τη μάθηση και τη ζωή –μια ζωή βαθιά εγγεγραμμένη στο φύλο.

Ξεκίνησε ως πρωτοβουλία της ομάδας μας με στόχο να αναδείξει το διμερές φύλο ως κοινωνική κατασκευή που κυριαρχεί ως αναμφισβήτητο καθεστώς αλήθειας για την έμφυλη κανονικότητα του αρσενικού και του θηλυκού. Η κανονικότητα αυτή εγκαθιδρύεται ως η επιθυμητή ή/και ιδεατή τάξη πραγμάτων καθώς εμποτίζει και διαπερνά το θεσμό της εκπαίδευσης και τις εκπαιδευτικές διαδικασίες. Η τάξη αυτή δημιουργεί σύνορα μεταξύ του ’κανονικού’ και του ’άλλου’ το οποίο ετικετοποιείται ως μη-κανονικό, ταυτοποιείται ως άτακτο, θηλυκό, θηλυπρεπές, παράξενο, ανώμαλο, κουήρ και, εν τέλει, καταλήγει να καθίσταται άρρητο, άφωνο, α-νόητο, ά-λογο. Ως τέτοιο αποκλείεται βίαια από τη δημόσια σφαίρα και τα κοινά. Έτσι, η ιδέα της ισότητας στην κοινωνία και στο χώρο της εκπαίδευσης καθίσταται ένα δύσκολο, ακατόρθωτο και αδύνατο έργο καθόσον δεν επιτρέπει τον συσχετισμό μεταξύ ανθρώπων ως ισότιμων υποκειμένων. Θεωρούμε, λοιπόν, ότι η παιδεία για το φύλο γίνεται σημαντικός ελκυστής στις χαοτικές προσπάθειες κατανόησης της δομικής υπόστασης ζητημάτων αν/ισότητας ως μαθησιακή και εκμαθημένη διαδικασία αλλά και της δυναμικής που ενυπάρχει για υπέρβαση ή/και αντιμετώπισή τους στη σχολική κοινότητα.

Βρισκόμαστε και πάλι σήμερα μπροστά στην ανάγκη για επαγρύπνηση όσον αφορά στη δημοκρατικοποίηση της γνώσης και στην ανάδειξη της σημασίας για σεβασμό και φροντίδα στην επιθυμία για αυτονομία, αυτοδιάθεση, αυτοπροσδιορισμό, συνύπαρξη και ελεύθερη βούληση. Αν η κοινωνία μας, μέσω μιας παιδείας που μπορεί να ιδωθεί ως διευρυμένη πράξη εντός και εκτός της σχολικής εκπαίδευσης, δεν μπορεί να εξασφαλίσει αυτές τις βασικές ανάγκες, ο βίος μας θα βρίσκεται σε συνεχή επισφάλεια. Αλλά και η ζωή μας ή ίδια ως βιολογικός βίος απειλείται με βιασμό και θανάτωση -συμβολική,  γνωσιακή, βιολογική- όπως τα τόσα περιστατικά γυναικοκτονίας, επιστημοκτονίας, βίας και κακοποίησης δηλώνουν καθημερινά.

Η ομάδα μας εκκινεί από μια βαθύτατη λύπη και προβληματισμό για την ένταση και τον πολλαπλασιασμό περιστατικών βίας λεκτικής, γνωστικής, σωματικής και συναισθηματικής, εκφοβισμού, άγνοιας, απώλειας ενσυναίσθησης και αμηχανίας γύρω από το διαφορετικό όπου το γυναικείο, το θηλυκό, το θηλυκοποιημένο και κουήρ σώμα και η επιθυμία τους γίνονται η εύκολη λεία. Ταυτόχρονα, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια συνεχή εντατικοποίηση των σπουδών στην εκπαίδευση από τις πρώτες κιόλας βαθμίδες έως και τις υψηλότερες με έμφαση όχι στην μάθηση, αλλά στην εκ/μάθηση, στον ανταγωνισμό και στην πιστοποίηση γνώσεων. Τα περιστατικά αυτά συνεχίζουν να εδράζουν σε στερεοτυπικά κατασκευασμένες αντιλήψεις και φυσικοποιημένα καθεστώτα αλήθειας για το φύλο τα οποία τείνουν να αναπαριστούν και να αναπαράγουν ιδεώδη κανονικότητας, τάξης και αρμονίας μεταξύ κοινωνίας, οικογένειας και σχολείου. Στερεότυπα που εκκινούν από την ταξινόμηση του βίου σε ανθρώπινο και σε «ζωώδη» δημιουργώντας την εικόνα για μια ζωή που δεν αξίζει να βιωθεί. Η πρωτοβουλία της ομάδας μας για την δημιουργία της ψηφιακής πλατφόρμας του g*paideia κινητοποιείται από το κοινό ενδιαφέρον για διερεύνηση τρόπων και τόπων αντιμετώπισης κακοποιητικών φαινομένων στο χώρο της εκπαίδευσης τα οποία οδηγούν τόσο σε γυναικοκτονίες αλλά και σε καταστάσεις επιστημοκτονίας. Εκ/βιάζουν και θανατώνουν, με άλλα λόγια, την δυνατότητα για μάθηση, γνώση, σκέψη και συνύπαρξη όλων μας ως οντο/επιστημικά υποκείμενα.  Τέτοια φαινόμενα εγγράφονται στο σώμα, στην επιθυμία, στη γλώσσα, στους αριθμούς, στο χώρο, στα αναλυτικά προγράμματα, στην οργάνωση της σχολικής καθημερινότητας, στη μάθηση και στη διδασκαλία, αλλά και στις σχέσεις που δημιουργούνται ανάμεσα στα μέλη της σχολικής κοινότητας. Θεωρούμε ότι η αντιμετώπιση ζητημάτων φύλου και ισότητας μπορεί και πρέπει να εκκινεί από τις μικρές ηλικίες και να φτάνει στις μεγαλύτερες βαθμίδες της δευτεροβάθμιας και της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης συνομιλώντας με τα μέλη της σχολικής κοινότητας και δημιουργώντας συνθήκες για αυτο-οργάνωση και ελευθερία έκφρασης από τα κάτω.

Με βάση τα παραπάνω, θεωρούμε σημαντικό να ξεφύγουμε από μια προσέγγιση διδακτικής γύρω από το τι είναι το φύλο και η ισότητα και πως μπορούν να διδαχθούν στο σχολείο με στενή εστίαση σε κλειστούς περιγραφικούς ορισμούς και μεθόδους. Αντίθετα, στόχος μας είναι να διαμορφώσουμε την δυναμική συναρμογών για δυνητικούς τ(ρ)όπους σκέψης και πράξης που θα δημιουργούν άλλοτε ανεπαίσθητες και άλλοτε ηχηρά αισθητές ρωγμές στον περιφραγμένο χώρο της εκπαίδευσης και της γνώσης. Οι συναρμογές αυτές δημιουργούν πρόσβαση σε ενημέρωση μέσα από υλικό και ιδέες για σκέψη και συζήτηση που μπορούν να μετασχηματιστούν σε ενσυναίσθηση και φροντίδα. Ταυτόχρονα κινητοποιούν την επιθυμία για δράση και πράξη με στόχο την αυτο-οργάνωση για τα μέλη μιας σχολικής τάξης και κοινότητας. Έτσι η ψηφιακή πλατφόρμα του g*paideia παρέχει εκτεταμένη πληροφορία για συζήτηση και δραστηριοποίηση προσπαθώντας να χτίσει γέφυρες μεταξύ της θεωρητικής μελέτης του φύλου ως η αφήγηση κρίσιμων ταξινομήσεων και ανισοτήτων και μιας αντίστοιχης μελέτης της παιδείας ως ένας εμπνευστικός τ(ρ)όπος επαναφήγησης και αναδιοργάνωσης. Η παιδεία μπορεί να ειδωθεί ως τόπος και τρόπος όπου, από την μια μεριά, αναπαράγονται αλλά και αποσταθεροποιούνται ουσιοκρατικές αντιλήψεις και περιφράξεις (πατριαρχία, νεο/αποικισμός, νέο/φιλελευθερισμός, επιστήμες, διχοτομίες κλπ) ενώ, από την άλλη,  απελευθερώνονται δημιουργικές δυνάμεις και ενέργεια για την θέσπιση ενός κόσμου που έρχεται, ενός αύριο που ακόμη δεν γνωρίζουμε. Mπορούμε να ονειρευτούμε αυτό τον κόσμο και αυτό το αύριο γύρω από την ιδέα μιας δημοκρατίας η οποία προτάσσει το αίτημα για μια κοινωνική αναδιοργάνωση χωρίς την ταξινομική ιεράρχηση της ζωής σε αρσενική και θηλυκή ή σε ανθρώπινη και μη-ανθρώπινη; Σε ένα τέτοιο δυνητικό τ(ρ)όπο για την παιδεία μπορούν να πρωτοστατούν τα ίδια τα παιδιά κι εμείς να αφουγκραζόμαστε;

Οι πληροφοριακές πηγές στο  g*paideia είναι οργανωμένες στις θεματικές κατηγορίες: φύλο, FACTS, γλώσσα, αριθμοί, δράση, παιδεία και νέα. Οι πηγές αυτές αφορούν παραπομπές σε δημοσιευμένο θεωρητικό έργο για το φύλο, και περιστατικά κακοποίησης μέσα από μαρτυρίες.  Επίσης, γίνεται εστίαση στο πώς η γλώσσα και οι αριθμοί συνιστούν πολιτικές για την έκφραση ή/και την διαιώνιση ανισοτήτων. Ακόμη γίνεται αναφορά στη δράση συλλογικοτήτων, θεσμών και ερευνητικών ομάδων που στοχεύουν στον επαναπροσδιορισμό του ζητήματος για το φύλο, στην διεκδίκηση δικαιωμάτων και στην θέσπιση νόμων που υπερβαίνουν τη διαρκή έμφυλη οριοθέτηση της ζωής. Η  θεματική του φύλου συζητείται ως εννοιολογική κατασκευή και ταξινόμηση της ζωής η οποία εδράζει σε λόγους, που ακόμη και σήμερα κυριαρχούν στη δημόσια σφαίρα, και αφορούν την πατριαρχία, την αποικιοκρατία, την κοινωνική τάξη, τις διατομές|συνδέσεις, το σώμα, την επιθυμία, τη γλώσσα ως πολιτική γραμματική, τους αριθμούς ως πολιτική αριθμητική κ.α. Παράλληλα, η εστίαση στην ιστοριογραφία του φύλου μέσα από την δημιουργία των χρονολογίων του φύλου και των κινημάτων -με την έννοια των αιτημάτων μιας δημοκρατίας των κοινών- δίνει την δυνατότητα να φωτιστούν κομβικές στιγμές παγίωσης αντιλήψεων για την έμφυλη διαμόρφωση της κοινωνίας και των κοινωνικών σχέσεων. Η παγίωση αυτή αναδεικνύει την δυαδική ταξινομητική λογική ανισότητας και ανελευθερίας η οποία εδράζει στο δίπολο αρσενικό/θηλυκό και στην κυριαρχία του αρσενικού. Ταυτόχρονα, όμως, οι θεωρητικές παραπομπές και οι αναφορές σε δράσεις, κοινοτικά εγχειρήματα και υλικά φωτίζουν στιγμές μετασχηματισμού και στροφές σε τόπους και τρόπους που μπορούμε να ξανασκεφτούμε, να εκφραστούμε αλλιώς, να πειραματιστούμε διαφορετικά και να βιώσουμε το φύλο στην καθημερινότητά μας, ως μια «πραγματικότητα» που αφορά αποκλειστικά το υποκείμενο και επ’ ουδενί την εξουσία.

Το στοίχημα για το κατά πόσο η παιδεία μπορεί να βρει το βηματισμό της και να επαναδιεκδικήσει αυτό τον δημοκρατικό χαρακτήρα που θα επιτρέψει την αντιμετώπιση ζητημάτων φύλου και ισότητας στο σχολείο από τα κάτω μέσα στην πολυπλοκότητα που αυτά εμφανίζονται σήμερα στην κοινωνία είναι δύσκολο. Δεν θεωρούμε ότι η ψηφιακή πλατφόρμα που έχουμε διαμορφώσει μπορεί από μόνη της να φέρει αυτή την επιθυμητή τροπή. Εξάλλου, η πλατφόρμα δεν προτείνει λύσεις, αλλά δίνει πρόσβαση σε εννοιολογικούς μηχανισμούς αποσταθεροποίησης της κυρίαρχης αλήθειας με στόχο τον οραματισμό για την απo-αποίκιση ή την απόδραση από τα αδιέξοδα μιας αντίληψης που ταξινομεί τη ζωή σε ιεραρχίες, δίπολα και κατηγορίες. Λειτουργεί ως ψηφιακό αρχείο ή/και ως αποθετήριο πηγών, υλικού και ιδεών για δράση και πράξη. Η επαφή με την πλατφόρμα αφορά άμεσα την περιήγηση των πηγών στις θεματικές κατηγορίες, την χρήση, την επανάχρηση και την μετατροπή του υλικού που παρέχεται με στόχο την δημιουργία συναρμογών παιδαγωγικής πράξης σε συγκεκριμένες τοπικότητες που ευνοούν και την συνεργασία σε από κοινού δράσεις με συγκεκριμένες ομάδες και συλλογικότητες. Καθώς ο ψηφιακός τόπος του g*paideia εμπλουτίζεται (και θα συνεχίσει να εμπλουτίζεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα) θεωρούμε σημαντικό να εμπλακεί το κοινό όπως μαθήτριες/ες, εκπαιδευτικοί, γονείς και κηδεμόνες, ερευνήτριες/ες, φοιτήτριες/ες αλλά και όσα άλλα άτομα ή ομάδες ενδιαφέρονται συνεισφέροντας με ποικίλους τρόπους, σε όλες εκείνες τις εκδοχές για συζήτηση, πειραματισμό και πράξη που αναδύονται.

Σχεδιάζουμε μελλοντικά την δημιουργία εργαστηρίων με εστιασμένο ενδιαφέρον ώστε να δουλευτούν συγκεκριμένα θέματα. Εφόσον ενδιαφέρεστε για συνεργασία μπορείτε να έρθετε σε επαφή μαζί μας και να έχετε κατά νου τα νεα του g*paideia.

Άννα Χρονάκη

Επιστημονική Υπεύθυνη του Έργου g*paideia